Samuel Cygler, znany również jako Szmul Cygler, to postać niezwykle ważna w polskiej i żydowskiej historii sztuki. Urodził się 3 listopada 1898 roku w Będzinie, a życie artysty zakończyło się tragicznie w 1945 roku w Mauthausen.
W okresie międzywojennym Cygler zdobył uznanie jako malarz, angażując się także w działalność wielu stowarzyszeń, zarówno żydowskich, jak i polskich. Kiedy miał lat dziewiętnaście, w latach 1919-1921 był aktywnym członkiem grupy artystycznej „Jung Idysz”, która miała istotny wpływ na rozwój kultury żydowskiej w Polsce.
Życiorys
Samuel Cygler, będąc najstarszym z trójki dzieci Herszla i Udli, wychowywał się w Żydowskiej rodzinie o ugruntowanej pozycji społecznej i majątkowej w Będzinie. W 1916 roku po skończeniu czterech klas szkoły średniej, podjął się nauki malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, zapisując się do pracowni uznawanego malarza, Teodora Axentowicza. Równolegle z tą edukacją kontynuował naukę w szkole średniej.
W 1920 roku Cygler opuścił Polskę, kierując swoje kroki do Hamburga, gdzie uczęszczał do Kunstgewerbeschule, czyli Wyższej Szkoły Rzemiosł Artystycznych, gdzie skupił się na doskonaleniu umiejętności związanych z grafiką i drukarstwem. Kompetencje, jakie zdobył w tym czasie, przyniosły mu zasłużone uznanie na uczelni, do której powrócił w 1921 roku. Dwa lata później, z przyczyn niejasnych, zmienił pisownię swojego nazwiska na Cygler i zaczął studia w nowej jednostce – Szkole Głównej Malarstwa pod kierunkiem prof. Wojciecha Weissa, gdzie studiował malarstwo figuralne, grafikę, anatomię i perspektywę.
W 1924 roku zadebiutował jako artysta, prezentując swoje prace na wystawie zorganizowanej przez Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych. W tym wydarzeniu zaprezentował siedem akwafort i obraz olejny zatytułowany Fragment kościoła. Co istotne, jego pierwsze grafiki z cyklu Dybuk trafiły do Biblioteki Jagiellońskiej, a także do Muzeum Narodowego w Krakowie i Warszawie. W czerwcu 1924 roku, zdobywszy nagrodę pieniężną, udał się na studia do Paryża.
Błyskawicznie zyskał uznanie jako malarz, co zaowocowało zaproszeniem do współpracy przy dekoracji eleganckiej Wielkiej Synagogi w Będzinie. W latach 1925-1926 pracował nad tą realizacją wraz z innymi twórcami, jak Chaim Hanft. Mimo że projekty dekoracji nie zachowały się do dzisiaj, na podstawie zachowanych opisów oraz jedynego zdjęcia wiadomo, że wzorował się na tradycyjnej ornamentyce, tworząc piękne dekoracje z fantastycznymi formami zwierząt, jak lwy, jelenie czy orły.
Samuel Cygler często podróżował między Paryżem, Warszawą, Krakowem a rodzinnym Będzinem, nieustannie angażując się w życie artystyczne tych miast. W 1931 roku odwiedził ponownie Paryż, gdzie wiosną kolejnego roku poznał Rachela Ehrlich, znaną dentystkę z Będzina. Po zawarciu małżeństwa, nowożeńcy spędzili miesiąc w Wenecji, a po powrocie osiedli na stałe w Będzinie przy ul. Kołłątaja 37, gdzie żona prowadziła swój gabinet dentystyczny. Samuel objął stanowisko nauczyciela rysunku w lokalnym gimnazjum im. Szymonostwa Fürstenbergów, ale nadal brał aktywny udział w różnych stowarzyszeniach oraz wystawach artystycznych.
W 1932 roku wziął udział w międzynarodowej wystawie karykatury, która odbyła się w wiedeńskim Künstlerhaus. Artysta był również uczestnikiem plenerów malarskich w malowniczym Kazimierzu Dolnym. Jego twórczość znalazła uznanie, co doprowadziło do wystawienia aż 60 prac w warszawskim Salonie Sztuki. W Sosnowcu, Cygler związał się z grupą artystyczną „Blok”, a od 1934 roku jego prace były głównie prezentowane w Krakowie. Po narodzinach córki Tamar, która przyszła na świat 14 marca 1935 roku, artysta odwiedził Palestynę w 1936 roku. Tam, mimo trudności materialnych, organizował wystawy w Jerozolimie, Tel Awiwie i Hajfie. Niestety, podczas pożaru spaliły się jego obrazy, co zmusiło go do powrotu do Polski.
W lutym 1939 roku Samuel Cygler wziął ostatni udział w wystawie organizowanej przez Związek Żydowskich Artystów Plastyków. Niestety, wybuch II wojny światowej uniemożliwił mu opuszczenie kraju, mimo że jego rodzina miała gotowe paszporty Hondurasu. Wkrótce dostali się do getta w Będzinie, gdzie zdołano uratować jedynie ośmioletnią Tamarę, która znalazła schronienie w polskiej rodzinie Genowefy i Bronisława Pająków. W sierpniu 1943 roku Samuel oraz jego bliscy zostali deportowani do obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau, a następnie do Mauthausen-Gusen. Dzięki umiejętności rysowania i malowania, tworzył różne prace na zlecenie hitlerowców, co pozwalało mu na uzyskanie lepszych warunków traktowania w obozie. W przeddzień wyzwolenia obozu, otrzymawszy wiadomość o śmierci swojej rodziny w Auschwitz, przypomniał sobie o ampułce z trucizną, którą żona ukryła w jego zębie, i podjął decyzję o jej rozgryzieniu.
Cechy malarstwa
Samuel Cygler był artystą, którego twórczość łączyła elementy różnorodnych trendów artystycznych oraz głęboki związek z kulturą żydowską. Jego obrazy często przedstawiały urok lokalnych tradycji oraz pejzaże miasteczek, ulic i podwórek zamieszkałych przez jego współwyznawców.
Malarz ten eksperymentował z techniką, tworząc zarówno obrazy olejne, jak i akwarele. Na podstawie ograniczonej liczby zachowanych dzieł, można zauważyć jego wpływy postimpresjonizmu oraz kubizmu. Cygler malował kolory pewnie, co szczególnie odzwierciedlane jest w jego akwarelach.
Styl Cyglera wywodził się z nurtu Jung Idysz, który zyskał popularność na przełomie XIX i XX wieku w Paryżu, a w Polsce rozpowszechnił się po 1929 roku. Przez lata 1924-1932 brał aktywny udział w wielu wystawach, zarówno polskich, jak i żydowskich. W 1932 roku miał zaszczyt zorganizować swoją indywidualną wystawę w Salonie Sztuk w Warszawie, gdzie zaprezentował przynajmniej 60 swoich prac.
Do dzisiaj przetrwało około 70 dzieł Cyglera, w tym grafika, obrazy olejne i akwarele. Większość z tych prac można znaleźć w zbiorach Muzeum Zagłębia w Będzinie, w szczególności w sali poświęconej Samuelowi Cyglerowi, która znajduje się w pałacu Mieroszewskich. W tym muzeum znajduje się 11 grafik, 6 obrazów olejnych oraz 13 akwarel.
Jego twórczość można także podziwiać w muzeach Tel-Awiwu, Biblioteki Jagiellońskiej, a także w Muzeum Narodowym w Warszawie i Krakowie, w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz w zbiorach prywatnych kolekcjonerów.
Warto wspomnieć, że pracownia Samuela Cyglera mieściła się przy ulicy Kołłątaja 37 w Będzinie, choć niestety budynek ten został zniszczony w wyniku działań II wojny światowej.
Rodzina
Samuel Cygler był osobą głęboko zakorzenioną w swojej rodzinnej miejscowości, Będzinie, do której stale powracał mimo licznych podróży. W Paryżu zawarł związek małżeński z Rachael, także mającą związki z tym miastem, a ich życie wypełniły wspólne chwile, które przeżyli w Będzinie. 14 marca 1935 roku stał się ojcem, gdy na świat przyszła ich jedyna córka – Tamar, znana także jako Marusia, która potem przyjęła nazwisko męża, Dror. Po zakończeniu II wojny światowej Tamar postanowiła wyjechać do Izraela, gdzie kontynuowała swoje życie.
Tamar Dror jest również znana z napisania pamiętnika, w którym opisuje swoje wspomnienia z czasów okupacji Będzina. Jej dzieło nosi tytuł A green Parrot, liczy 106 stron i zostało wydane w 1999 roku w Sydney przez jej kuzynkę, Kitię Altman. Dzięki temu pamiętnikowi można lepiej zrozumieć trudności i wyzwania, jakie jej rodzina oraz społeczność musieli stawić czoła w dramatycznych czasach.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Liliana Ochmańska | Monika Jarosińska | Patryk Kumór | Anna Maria Staśkiewicz | Elżbieta Morawiec | Tadeusz Kubalski | Krystyna Stolarska | Jadwiga Migowa | Jan Gwalbert Olszewski | Józef Zbiróg | Łukasz Henel | Stefan Dousa | Henryk Barenblat | Mariusz Wawrzyńczyk | Wojciech Kalarus | Michał Kula | Jan Świderski (malarz) | Stanisław Wygodzki | Jerzy Kosałka | Cezary ChlebowskiOceń: Samuel Cygler