Stanisław Wygodzki

Kultura i sztuka

Stanisław Wygodzki, znany również pod różnymi imionami - pierwotnie jako Szaja, a następnie Szymon, a od około 1928 roku jako Stanisław, a po 1968 roku jako Jehoszua, to postać niezwykle interesująca.

Urodził się 13 stycznia 1907 roku w Będzinie, a zmarł 9 maja 1992 roku w Tel Awiwie. Był polskim prozaikiem, poetą oraz krytykiem literackim o żydowskim pochodzeniu, a także znaczącym tłumaczem literatury niemieckiej oraz żydowskiej.

W jego dorobku można znaleźć tłumaczenia wielu transcendentnych dzieł, w tym utworów Bertolda Brechta oraz prac Szolema Alejchema i Aszy.

Życiorys

Stanisław Wygodzki urodził się oraz spędził swoje dzieciństwo w Będzinie, w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec Icchak Wygodzki (1878–1943) był kupcem oraz członkiem ruchu syjonistycznego, a matka Regina (Rywa Brajndla) z domu Werdygier, przyszła na świat 15 listopada 1885 roku. W wychowaniu Wygodzkiego wyraźnie zaznaczył się intelektualny klimat zagłębiowskich Żydów. W tym mieście przeżył lata młodzieńcze, które nastały w trudnym okresie II wojny światowej.

W czasie nauki w gimnazjum humanistycznym Fürstenberga, Stanisław związał się z ruchem komunistycznym, co skutkowało jego wydaleniem ze szkoły oraz skazaniem na 2-letnie więzienie w 1926 roku. Mimo to, jego działalność literacka była zauważalna. Pracował z miesięcznikiem „Dźwignia”, a od 1930 roku jego utwory zaczęły pojawiać się w lewicowych pismach. W Moskwie, w Polskiej Sekcji Międzynarodowego Biura Literatury Rewolucyjnej, opublikował zbiór wierszy zatytułowany „Apel. Poezje” w 1933 roku. W okresie okupacji niemieckiej, mieszkał przy ulicy Sączewskiego 13 z żoną Anną (Frymetą) i córką Mindlą (urodzoną 17 marca 1939 roku). Pracował jako urzędnik w hucie „Feniks”.

Podczas wojny, Wygodzki był posiadaczem paragwajskiego paszportu, co okazało się kluczowe dla jego przetrwania. W latach 1943–1945 przeszedł przez gehennę getta będzińskiego, a następnie był więziony w obozach koncentracyjnych, w tym Auschwitz-Birkenau (nr obozowy 132434), Sachsenhausen-Oranienburg oraz Dachau (do kwietnia 1945). Tragiczny los spotkał jego rodzinę – w Oświęcimiu stracił rodziców oraz rodzeństwo, mieli oni nieprzerwane zagrożenie śmiercią. Na dzień 1 sierpnia 1943 roku, kiedy to razem z żoną i córeczką Mindl, zażył luminal w wagonie, przejawiał nadzieję na ratunek. Dziś wiadomo, że jego dawka okazała się zbyt mała, przez co przeżył, a ból po stracie córki stał się jednym z dominujących tematów w jego poezji powojennej.

Po wojnie, w 1945 roku, wrócił do Polski z obozu przejściowego w Niemczech. W Monachium, gdzie leczył gruźlicę, poznał swoją przyszłą żonę Irenę, pochodzącą z Katowic. Po ślubie, który odbył się 11 marca 1946 roku, razem wychowywali dwójkę dzieci – Adama i Ewę.

W 1947 roku osiedlił się w Warszawie, gdzie pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki do 1948 roku. Następnie, do 1953 roku, funkcjonował w Polskim Radiu, a jego wkład w literaturę był znaczący. Jako redaktor naczelny działu literackiego zajmował się promocją polskiej literatury, jednak w 1967 roku niespodziewanie zniknął z przestrzeni literackiej z powodu krytycznej publikacji jego twórczości. W obliczu szykan, które dotykały jego dzieci, zdecydował się na emigrację. Z rodziną, w styczniu 1968 roku, wyjechał z Warszawy do Izraela, podróżując pociągiem, który w kolejarskim żargonie nazywany był „jewrej-ekspres”.

Po osiedleniu się na stałe w Giwatajim, w pobliżu Tel Awiwu, jego dzieci poukładały swoje życie w innych krajach – syn Adam zamieszkał w Szwajcarii, córka natomiast udała się do Hiszpanii. Po kilku latach Wygodzki podjął współpracę z izraelskimi czasopismami literackimi, takimi jak „Maariw”, oraz z polskojęzycznymi „Nowiny-Kurier” i „Przegląd”. Został członkiem Związku Pisarzy Hebrajskich oraz Hebrajskiego PEN Clubu. Do Polski już nigdy nie wrócił, mimo że w 1981 roku próbował, jednak oczekiwał tylko wiadomości o wprowadzeniu stanu wojennego. Jednakże, w Giwatajim zmarł, nie pragnąc mieć grobu. Jego prochy zostały rozsypane na pustyni, a kilka lat później wdowa po nim, Irena Wygodzka, zdecydowała się na powrót do Warszawy.

Twórczość literacka

Stanisław Wygodzki, uznawany za ważną postać w polskiej literaturze, rozpoczął swoją karierę pisarską w 1928 roku. Debiutował artykułem na temat poezji proletariackiej, który został opublikowany w „Wiadomościach Literackich” pod redakcją Grydzewskiego. W ciągu swojej kariery współpracował z wieloma periodykami, takimi jak „Miesięcznik Literacki”, „Lewar”, „Sygnały”, „Szpilki”, oraz reprezentującym lewicowe poglądy „Skamandrę”. W 1933 roku w Moskwie ukazał się pierwszy zbiór jego wierszy zatytułowany Apel. Przed wybuchem II wojny światowej wydał jeszcze dwa tomiki: Chleb powszedni oraz Żywioł liścia.

Po zakończeniu wojny, Wygodzki aktywnie uczestniczył w literackim życiu Polski, publikując wiele zbiorów opowiadań oraz wierszy. Jego utwory, często utrzymane w pierwszej osobie, dążyły do udokumentowania rzeczywistości. Twórczość Wygodzkiego charakteryzuje pragnienie oddania żywotności opisanym postaciom i wydarzeniom. Artysta z powodzeniem zajmował się także tłumaczeniem, w tym przynosząc polskiemu odbiorcy literaturę żydowską pisaną w jidysz, w tym Szaloma Asza oraz Efraima Kaganowskiego, przekładając jego Opowiadania warszawskie. Interesował się również twórczością braci Singerów, a w swojej praktyce translatorskiej obejmował autorów takich jak Egon Erwin Kisch czy Erich Kästner.

Wygodzki napisał również powieść Zatrzymany do wyjaśnienia, która została skonfiskowana w Polsce w 1957 roku; ostatecznie wydana w Paryżu w 1968 roku oraz w Izraelu po hebrajsku. Dodatkowo jest autorem czterech książek dla dzieci, w tym Odwiedziła mnie żyrafa. Jego twórczość przyniosła mu zaszczyty, w tym nagrodę Związku byłych Więźniów Bergen-Belsen w 1969 roku oraz nagrodę państwową im. prezydenta Izraela Zalmana Szazara w 1972 roku, która uhonorowała pisarzy repatriantów zajmujących się tematyką Holokaustu.

Tematyka jego utworów często oscyluje wokół martyrologii Żydów w trakcie tragicznych wydarzeń II wojny światowej oraz osadzenia mieszkańców środkowo-wschodniej Europy w powojennej rzeczywistości. Wygodzki poruszał motywy dotyczące ludzkiej egzystencji, zagłady oraz moralnych aspektów życia. Utrzymywał bliskie relacje z wieloma polskimi literatami, w tym z Wisławą Szymborską, Anną Kamieńską, Marią Bojarską oraz Tadeuszem Borowskim, którego opowiadanie o żydowskich mieszkańcach Sosnowca i Będzina najprawdopodobniej powstało pod wpływem Wygodzkiego.

W styczniu 1992 roku Telewizja Polska wyemitowała reportaż pod tytułem Credo Stanisława Wygodzkiego. W programie tym Tadeusz Łomnicki, bliski przyjaciel poety, zaprezentował wiersze, przygotowując ich recytację po raz ostatni w życiu Wygodzkiego. Po jego śmierci wydano w Tel Awiwie Zeszyt pamięci o Stanisławie Wygodzkim, redagowany przez Krystynę Bernard.

Zbiory wierszy

  • Apel (1933),
  • Chleb powszedni (1934),
  • Żywioł liścia (1936),
  • Pamiętnik miłości (1948),
  • Nad Engelsem (1950),
  • Poezje (1950),
  • Wzgórza (1952),
  • Drzewo ciemności (1971),
  • Podróż zimowa (Londyn 1975),
  • Pożegnanie (Londyn 1979),
  • dwujęzyczny Wybór poezji (Londyn 1987).

Opowiadania

  • W kotlinie (1949),
  • Pusty plac (1955),
  • Milczenie (1958),
  • Upalny dzień (1960),
  • Człowiek z wózkiem (1961),
  • Koncert życzeń (1961),
  • W deszczu (1962),
  • Nauczyciel tańca (1963),
  • Boczna uliczka (1966),
  • Powrót na ziemię (1967),
  • Odwiedziła mnie żyrafa (1967),
  • wybór Ba-mahavo (w języku hebrajskim) (Tel Awiw 1970).

Powieści

  • Jelonek i syn (1951),
  • Opowiadanie buchaltera (1951),
  • Serca mego rodzeństwa (1961),
  • Zatrzymany do wyjaśnienia (1968),
  • Pieskin został pisarzem (Londyn 1973).

Ordery i odznaczenia

Stanisław Wygodzki zdobył szereg prestiżowych odznaczeń, które świadczą o jego wkładzie w rozwój kraju oraz działalność na rzecz społeczności. Poniżej przedstawiamy listę wyróżnień, jakie otrzymał w swojej karierze:

  • Order Sztandaru Pracy II klasy, przyznany 22 lipca 1949,
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany w 1959 roku,
  • Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 11 lipca 1955 roku.

Ekranizacje

W kontekście twórczości Stanisława Wygodzkiego, istotnym elementem są filmowe adaptacje jego utworów.

Wszelkie filmy powstałe na podstawie jego literackiego dorobku.

Opracowania

W kontekście twórczości Stanisława Wygodzkiego, warto zwrócić uwagę na kilka interesujących opracowań, które przybliżają jego poezję oraz znaczenie w literaturze. Poniżej przedstawiamy zestawienie kluczowych prac:

  • W. Wójcik: Żydowska polska dusza. O poezji Stanisława Wygodzkiego, w: Żydzi w literaturze, red. A. Szawerna-Dyrszka, M. Tramer, Katowice 2003,
  • P. Majerski: Milcząc w skowycie. Wokół Drzewa ciemności Stanisława Wygodzkiego, w: Mozaika kultur, red. M. Kisiel, P. Majerski, Sosnowiec 2006.

Oceń: Stanisław Wygodzki

★★★★★
Średnia ocena:4.51 Liczba ocen:12