Muzeum Zagłębia w Będzinie

---

Historia

Muzeum Zagłębia w Będzinie zyskało swoje miejsce na mapie kulturalnej regionu w 1956 roku. Powstanie placówki było wynikiem działań podejmowanych przez Towarzystwo Opieki nad Górą Zamkową, Towarzystwo Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego oraz Miejski Społeczny Komitet Odbudowy Zamku. Uroczyste otwarcie miało miejsce 22 lipca 1956 roku, z okazji 600. rocznicy nadania Będzinowi praw miejskich.

W okresie od 1945 do 1983 roku, muzeum funkcjonowało wyłącznie w zamku, co czyniło je pierwszą instytucją muzealną w Zagłębiu Dąbrowskim. Dopiero w 1983 roku otwarto kolejny oddział, który ulokowany został w XVIII-wiecznym kompleksie pałacowo-parkowym rodziny Mieroszewskich, znanym jako Gzichowie. Od tamtej pory muzeum nieustannie się rozwija, a jego kolekcje wzbogacają regionalną historię.

Obecnie placówką kieruje Wioletta Lisowska, której działalność oraz pasja przyczyniają się do promowania historii i kultury tego niezwykłego regionu.

Zadania

Do fundamentalnych obowiązków Muzeum Zagłębia w Będzinie zalicza się wieloaspektowe gromadzenie dóbr kultury oraz materiałów dokumentacyjnych, które dotyczą historii regionu. Proces ten realizowany jest przez różnorodne metody, takie jak zakupy, przydziały, zapisy, darowizny, a także przyjmowanie depozytów oraz ich poszukiwanie w ramach badań terenowych.

Ważnym aspektem działalności muzeum jest ewidencjonowanie naukowe, inwentaryzacja i klasyfikacja zbiorów, co zapewnia porządek i dostępność tych zasobów dla badaczy. Każde z dóbr kultury przechowywane jest w odpowiednich warunkach, które gwarantują nie tylko ich bezpieczeństwo, ale i możliwość prowadzenia badań naukowych.

Oprócz tego, do zadań muzeum należy zabezpieczanie i konserwacja zbiorów, co jest kluczowe dla ich trwałości. Muzeum organizuje również badania naukowe w obszarach, które są reprezentowane w jego zbiorach, co promuje rozwój wiedzy oraz umożliwia odkrywanie nowych aspektów kulturowych regionu.

Regularnie organizowane są wystawy stałe, czasowe oraz objazdowe, które mają na celu promowanie zgromadzonych zasobów. Edukacja stanowi również istotny element działalności muzeum, które prowadzi różnorodne działalności edukacyjne, w tym warsztaty i prelekcje, aby przybliżyć historię i kulturę regionu szerokiemu audytorium.

Muzeum umożliwia także udostępnianie zbiorów dla celów naukowych, edukacyjnych oraz ekspozycyjnych, co wspiera zarówno naukowców, jak i młodzież oraz nauczycieli. W ramach swojej działalności muzeum opracowuje oraz publikuje inwentarze, katalogi oraz przewodniki po wystawach, poszerzając tym samym wiedzę na temat swych zbiorów.

Ponadto, działalność biblioteki muzeum ukierunkowana jest na wsparcie dyscyplin naukowych, a także na udostępnianie zbiorów bibliotecznych pracownikom naukowym i uczniom. Ważnym elementem jest także szkolenie pracowników oraz współpraca merytoryczna i szkoleniowa z innymi muzeami, co przyczynia się do wymiany doświadczeń i poprawy standardów działania.

Muzeum jest również aktywne w zakresie współpracy z organizacjami społecznymi, których cele są zbieżne z jego statutowymi zadaniami. W ramach tej współpracy organizowane są różnorodne formy działalności kulturalnej, takie jak koncerty, spektakle teatralne, konkursy, sesje oraz spotkania autorskie. W ten sposób muzeum stara się promować zarówno zespół pałacowo-parkowy, zamek, jak i ich zbiory w sposób dostosowany do współczesnych realiów.

Działy w muzeum

W muzeum w Będzinie zorganizowano różnorodne działy, które mają na celu gromadzenie, ochronę oraz prezentację dziedzictwa kulturowego regionu. Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis tych elementów:

• dział Historii,
• dział Archeologii,
• dział Etnografii, który został utworzony w 1964 roku,
• dział Broni i uzbrojenia,
• dział Upowszechniania,
• dział Sztuki,
• dział Plastyczno-wystawienniczy,
• dział Fotografii,
• dział Finansowo-administracyjny,
• Biblioteka.

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

Muzeum Zagłębia w Będzinie zdobyło szereg prestiżowych odznaczeń, które podkreślają jego znaczenie w regionie oraz wkład w dziedzinie kultury i sztuki. Wśród najważniejszych wyróżnień znajdują się:

• złota odznaka honorowa za zasługi dla Województwa Śląskiego przyznana w 2012 roku,
• Krzyż Honorowy Bractwa Kurkowego Grodu Bytomskiego dla Dyrektor Muzeum Anny Smogór, który otrzymała w 2001 roku za współpracę,
• odznaka za zasługi dla Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, przyznana dyrektor Muzeum Zagłębia w Będzinie Wiolette Lisowskiej w 2018 roku.

Muzeum może pochwalić się również licznymi nagrodami, doceniającymi jego wysiłki w zakresie wystawiennictwa. Wśród nich należy wymienić:

• III nagrodę w kategorii wystawy archeologiczne za organizację ekspozycji „W łużyckiej osadzie i średniowiecznym grodzie” podczas Konkursu „Wydarzenie Muzealne Roku – Sybilla 2006” w 2007 roku,
• III nagrodę za organizację wystawy „Dawna Broń” w ramach Konkursu „Wydarzenie Muzealne Roku – Sybilla 2005” w 2006 roku,
• nagrodę Prezydenta Miasta Będzina oraz Rady Miejskiej Będzina za całokształt osiągnięć w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury w 2016 roku,
• nagrodę Marszałka Województwa Śląskiego za Wydarzenie Muzealne 2008 roku w kategorii „publikacje” za wydawnictwo „Będzin 1358–2008” w 2009 roku,
• II nagrodę Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego „Za podjęcie tematu martyrologii Żydów będzińskich” w 1994 roku,
• III nagrodę Ministerstwa Kultury i Sztuki w Konkursie „Najważniejsze Wydarzenie Muzealne Roku” za wystawę „Zagłębie i jego mieszkańcy na starej fotografii” w 1988 roku,
• III nagrodę Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego za przygotowanie wystaw „Broń biała wojska polskiego 1914–1945” oraz „Będzin militarny” w 1997 roku.

Dodatkowo, Muzeum Zagłębia zostało wyróżnione przez różne instytucje za swoją działalność oraz osiągnięcia:

• wyróżnienie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego za organizację wystawy „Dawna apteka” w 2000 roku,
• wyróżnienie Ministerstwa Kultury i Sztuki w konkursie „Najważniejsze Wydarzenie Muzealne Roku” – za organizację sesji naukowej i wystawy „Kantor Mirski – 100-lecie urodzin” w 1985 roku,
• wyróżnienie Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego dla Muzeum za przygotowanie obchodów 40-lecia instytucji w 1998 roku,
• wyróżnienie Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego za wystawę „Madonna Guadalupe – Patronka Meksyku” w 1995 roku,
• dyplom dla Muzeum Zagłębia w Będzinie Redakcji Dziennika Zachodniego – Nasze miasto za organizację „IV Jarmarku Rzemiosła i Rękodzieła”, który został zwycięzcą plebiscytu „Najlepsza impreza lata 2012 w powiecie będzińskim”,
• dyplom Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach za organizację sesji naukowej i wystawę „Kantor-Mirski- 100 lecie urodzin” w 1985 roku.

Wystawy w zamku

Wystawa Dawna broń jest stałą ekspozycją, którą można znaleźć na I i II piętrze pałacu w zamku. Obie sale służą do prezentowania bogatej kolekcji, która ukazuje rozwój broni oraz uzbrojenia od XVI wieku do wczesnego XX wieku. Zgromadzone zatoki przyciągają uwagę i pokazują różnorodność zastosowań broni, w tym wiele przykładów broni białej, takiej jak miecze i włócznie, oraz elementów uzbrojenia ochronnego. Kolekcja ta nie ogranicza się tylko do europejskiej broni regulaminowej, ale obejmuje również broń myśliwską, sportową oraz galanteryjną, często zdobioną masą perłową, hebanem czy kością. Na pierwszym piętrze można zobaczyć broń palną, w tym akcesoria służące do strzelania oraz artylerię. Większość zbiorów stanowi broń pochodząca z zachodniej Europy, w tym różne typy broni palnej, takie jak broń lontowa, skałkowa czy kapiszonowa. Wśród eksponatów znajduje się także broń myśliwska. Druga sala na wyższym piętrze skupia się na broni białej oraz różnorodnych elementach uzbrojenia ochronnego. Można tu podziwiać zbroje, hełmy, przyłbice oraz inne ozdoby, które były stosowane w przeszłości w różnych formach walki, takie jak szturmaki, szyszaki i moriony, a także fragmenty zbroi płytowych – napierśniki, rękawice, naręczaki oraz naramienniki.

Wystawa Dzieje Będzina, usytuowana w sali na parterze, gromadzi eksponaty związane z historią Będzina, sięgającą okresu wcześniejszego aż do XX wieku. Znajdują się tu dokumenty dotyczące będzińskich cechów, a także średniowieczny pergamin, który zawiera hymn poświęcony św. Katarzynie, patronce cechu. Kolekcja obejmuje także mapy, plany oraz pamiątki, które ukazują życie mieszkańców Będzina w minionych latach. Oprócz tego można tutaj znaleźć kamienie oraz płaskorzeźby, które ilustrują kluczowe momenty w historii tego miasta.

Wystawa czasowa Początki Będzina miała miejsce od 18 czerwca 2008 do końca roku, a jej lokalizacja znajdowała się na ostatnim piętrze zamku. Wizytujący mogli zapoznać się z planszową ekspozycją, skupiającą się na osadnictwie na Górze Zamkowej oraz na historii Będzina. Przygotowanie tej wystawy było dziełem Działu Archeologii i Działu Historii Muzeum Zagłębia, a wśród jej autorów znaleźli się Aleksandra Rogaczewska oraz Jarosław Krajniewski, podczas gdy Bartosz Gawlik zajął się opracowaniem graficznym plansz.

W pierwszej części archeologicznej zaprezentowanej na 7 planszach, omawiano takie tematy jak:

• osada ludności kultury łużyckiej ze schyłku epoki brązu i początków żelaza,
• gród z okresu plemiennego – jego usytuowanie, stosunki administracyjne oraz obronność,
• kontakty handlowe grodu plemiennego,
• system obronny grodu piastowskiego,
• wytwórczość rzemieślnicza w grodzie,
• działalność gospodarcza na terenie refugium,
• cmentarz w obrządku chrześcijańskim.

Natomiast w drugiej części, dotyczącej historii, zaprezentowano na 8 planszach:

• lokację miasta,
• zamek górny,
• zamek dolny,
• miasto,
• kościół,
• przywileje oraz dokumenty,
• mieszkańców,
• herb oraz pieczęcie.

Wystawy w pałacu Mieroszewskich

Na pierwszym piętrze pałacu Mieroszewskich znajdują się stylowe wnętrza z XVIII i XIX wieku. Ekspozycja ta prezentuje bogato zdobione umeblowanie, w tym takie elementy jak sekretery, komody oraz eleganckie fotele. W salonach z kolei zgromadzono niezwykle cenne kominki, rzeźby, a także stylowe tkaniny, wyroby ze srebra, porcelany oraz cyny, które pochodziły z okolicznych kamienic mieszczańskich z okresu od XVIII wieku do początków XX wieku. Na ścianach możemy podziwiać dzieła malarzy z Będzina i Zagłębia Dąbrowskiego.

W czterech salonach – „Wodzów Antycznych”, „Myśliwskim”, „Medalionów Portretowych” oraz „Turniejowym” – można zobaczyć zachowane polichromie z drugiej połowy XVIII wieku, przedstawiające m.in. mitycznych bohaterów jak Scypion Afrykański, Pompejusz, Hanibal oraz Fabiusz Kunktator.

W jednej z sal muzeum znajduje się kolekcja prac Samuela Cyglera, znakomitego artysty z Będzina. Ekspozycja obejmuje różnorodne dzieła, w tym obrazy olejne oraz akwarele, które nawiązują do postimpresjonizmu i kubizmu. Głównym motywem jego twórczości są wspaniałe widoki miasteczek. Muzeum dysponuje licznymi pracami Cyglera, w tym takimi jak Jatki w Kazimierzu, Uliczka w Kazimierzu oraz Widok na farę.

Sala imienia prof. Jana Świderskiego gromadzi różnorodne obrazy, fotografie, kopie dokumentów oraz pamiątki po zmarłym Janie Świderskim. Otwarcie tej ekspozycji miało miejsce 2 czerwca 2006 roku. W uroczystości wzięli udział znamienici goście, w tym żona artysty Janina Kraupe-Świderska, senator RP Zbigniew Szaleniec, poseł na Sejm RP Grzegorz Dolniak, prezydent Będzina Radosław Baran, Przewodniczący Rady Miasta Sławomir Brodziński oraz dyrektor muzeum, Anna Smogór.

Wystawa „Izba zagłębiowska” to etnograficzna ekspozycja, która rekonstrukuje wnętrze typowej zagrody chłopskiej, znanej jako chata jednoizbowa z Zagłębia Dąbrowskiego z początków XX wieku. Dom ten składa się z izby i sieni, a w sieni zaaranżowana została nawet obórka dla bydła. Wewnątrz chaty możemy znaleźć liczne narzędzia gospodarskie oraz meble typowe dla tego okresu.

Ekspozycja w pałacu w dalszej części obejmuje także wnętrze chaty łużyckiej, które zostało odtworzone w konstrukcji sumikowo-łątkowej. Można tam zobaczyć palenisko oraz podstawowe wyposażenie. Również zrekonstruowano grób szkieletowy oraz pochówek popielnicowy. W ramach wystawy zgromadzono liczne przedmioty z okresu wczesnego średniowiecza, które ilustrują życie codzienne mieszkańców grodu. Posiadane zbiory obejmują rekonstrukcję kuźni, placu budowy oraz warsztatów szewskiego i garbarskiego. Eksponowane są także różnorodne ozdoby wykonane z wielu surowców, znalezione na cmentarzysku w okolicy zamku. Scenariusz wystawy przygotowała archeolog Aleksandra Rogaczewska, a oprawę plastyczną wykonał Bartosz Gawlik.

Na wystawie czasowej „Od pantalonów do stringów”, która trwała do 10 września 2008 roku, zgromadzono damską i męską bieliznę z ostatnich 100 lat. W kolekcji znalazły się majtki, gorsety, halki, koszule nocne oraz szlafroki. Ekspozycja ukazuje zmiany, jakie zaszły w modzie bieliźnianej przez ten czas. Autorką wystawy jest Aleksandra Trella, kierownik Działu Odzieży z Centralnego Muzeum Włókiennictwa, a kolekcja pochodzi z Łodzi.

Wystawa czasowa pt. „Onegdaj w Będzinie” została zorganizowana w związku z 650-leciem nadania praw miejskich miastu Będzin. Trwała od 6 maja 2008 do 21 września 2008 i składała się z trzech części. Pierwsza z nich zawierała 20 fotografii autorstwa Bronisława Arciszewskiego, który na początku XX wieku prowadził atelier w Będzinie. W drugiej części wystawy zaprezentowano kasety na negatywy oraz wyposażenie studia fotograficznego. Natomiast w ostatniej części można było zobaczyć wnętrze mieszkalne z okresu międzywojennego oraz wiele codziennych przedmiotów, takich jak maszyna do szycia, wózek dziecięcy czy gramofon. Pomysłodawczynią wystawy oraz autorką jej scenariusza była etnograf Muzeum Zagłębia, Dobrawa Skonieczna-Gawlik, a aranżację plastyczną wykonał Bartosz Gawlik.

---

Oceń: Muzeum Zagłębia w Będzinie

---