Warpie (Będzin)

---

Położenie, obszar i ludność

Warpie jest położone w południowo-wschodniej części Będzina, usytuowane na łagodnym wzgórzu o wysokości sięgającej 297 m n.p.m. Granice tej dzielnicy od południa stykają się z miastem Środula, natomiast od wschodu graniczy z Dąbrową Górniczą, a dokładniej z osiedlem mieszkaniowym Mydlice. W obszarze południowo-wschodnim dzielnicy zrealizowano zabudowę osiedla, obejmującą zarówno bloki mieszkalne, jak i placówki edukacyjne, co spowodowało, że grunty te zostały włączone do Dąbrowy Górniczej, co związane było z korektą granicy oraz wymianą działek pomiędzy miastami.

W obrębie Warp niegdyś biegły ważne szlaki drogowe prowadzące do Zagórza (ul. Zagórska) oraz do Sielca (ul. Sielecka), które obecnie są częścią Sosnowca. Warto także wspomnieć o trasie prowadzącej do Mydlic (Dąbrowa Górnicza) przez ul. Krakowską. Dzielnica zajmuje powierzchnię 283 ha, a jej populacja wynosi zaledwie nieco poniżej 7 tysięcy mieszkańców, podczas gdy w 1986 roku liczba ta przekraczała 8 300.

Zabudowa

Obszar Warpia charakteryzuje się różnorodnością zabudowy, która odzwierciedla zmienne czasy i style architektoniczne. W zachodniej części tej dzielnicy przeważają kamienice, które pamiętają epokę międzywojenną. Niestety, wiele z tych zrujnowanych budynków stopniowo poddawanych jest rozbiórce, co wpływa na wygląd okolicy.

W 1890 roku Towarzystwo Francusko-Włoskie zrealizowało projekt, który przyczynił się do rozwoju Warpia. Na wzniesieniu, między ulicami 1 Maja a św. Brata Alberta, wybudowano robotnicze osiedle w stylu koszarowym. To osiedle składało się z dziesięciu jednopiętrowych, bezstylowych domków jednorodzinnych o dwóch i trzech kondygnacjach. W szczególności, domy znajdujące się przy ulicy 1 Maja 82 oraz 94 miały po trzy kondygnacje, dwie klatki schodowe i 21 izb. Z kolei budynki pod numerami 86, 86a i 92a oferowały dwa piętra z dwoma klatkami schodowymi oraz 10-12 izbami. Domy znajdujące się przy ulicy Górniczej (obecnie Brata Alberta) oferowały dwie kondygnacje z dwunastoma mieszkaniami, a do obiektów przylegały także komórki.

Na wschodniej części Warpia, w obrębie dawnych cegielni, powstało znaczące osiedle mieszkalne znane jako Warpie–Wschód, w którym dominują jedenastopiętrowe bloki. Od września 2008 roku w pobliżu (na ulicy Krakowskiej) realizowane jest nowe osiedle Nowe Warpie, zaprojektowane przez Pracownię Architektury „Format” z Sosnowca. Projekt ten obejmuje trzy czterokondygnacyjne apartamentowce z podziemnymi garażami oraz 22 jednorodzinne domki w zabudowie szeregowej. Bezpieczeństwo osiedla zapewni ogrodzenie i monitoring, a planowane są również miejsca do zabawy dla dzieci. Jesienią 2010 roku pierwsi mieszkańcy wprowadzili się do apartamentowca zlokalizowanego przy ulicy Krakowskiej 85.

W pobliżu granicy Warpia z Dąbrową Górniczą, na ulicy Wolskiej, od jesieni 2009 roku trwa budowa dużego osiedla, które będzie obejmować dwanaście domów socjalnych oferujących 77 mieszkań oraz noclegownię dla około 50 osób. W ramach projektu planowane są także niezbędne drogi, ogrodzenie, oświetlenie oraz monitoring. Zakończenie budowy przewidziane jest na pierwszy kwartał 2011 roku.

Gospodarka

W południowo-zachodniej części dzielnicy można zauważyć obecność rozległych terenów przemysłowych, które rozciągają się wzdłuż ulic Sieleckiej i Zagórskiej. Na tych terenach swoje siedziby mają liczne zakłady, które odgrywają istotną rolę w lokalnej gospodarce.

Do najważniejszych z nich należy zaliczyć Hutę Będzin, która funkcjonowała od 1890 do 2010 roku, a obecnie jest w procesie likwidacji. Kolejna istotna instytucja to Fabryka Przewodów Energetycznych S.A., popularnie znana jako kablownia. Ta firma, będąca własnością Skarbu Państwa, specjalizuje się w produkcji wyrobów z drutu, łańcuchów, sprężyn oraz aluminiowych i miedzianych komponentów, a także w wytwarzaniu narzędzi oraz innych elektronicznych linii kablowych.

W rejonie tym znajduje się również wytwórnia mebli biurowych i kuchennych „StolBox”, położona przy ulicy Promyka 32. Inna znacząca firma, „Wirex” Spółka Jawna, z siedzibą przy ul. Sieleckiej, powstała w 1992 roku i zajmuje się recyklingiem oraz produkcją wyrobów metalowych. Dodatkowo funkcjonuje „FST” Sp. z o.o., a także centrum logistyczne, znane jako ProLogis Park Będzin II, które zajmuje powierzchnię 47 600 m kw. i obejmuje magazyny dla Ahold Polska, uruchomione 11 września 2008 roku przy ulicy Zagórskiej.

Oprócz firm przemysłowych, warto odnotować, że przy ul. Promyka 26 znajduje sięła zajezdnia autobusów PKM, która obsługiwała około 70 pojazdów, jednak została zamknięta w połowie listopada 2007 roku. W tym rejonie, przy ul. Zagórskiej 3, można znaleźć zajezdnię PKS. Dodatkowo, w okolicy ulicy Wilczej działa studio nagrań Cover-Sudio, które obsługuje producentów muzycznych i zespoły estradowe.

Niezwykle ważnym projektem związanym z lokalną gospodarką jest realizacja „Gospodarczej Bramy Śląska” na powierzchni 12 ha w południowej części Warpia, w pobliżu granicy z Sosnowcem i Dąbrową Górniczą. Program ten zakłada uzbrajanie terenów, jakie znajdują się na obrzeżach miast w infrastrukturę niezbędną do prowadzenia działalności inwestycyjnej, zwłaszcza w sektorze przemysłowym.

Miasto planuje kompleksowe uzbrojenie terenów, które znajdują się w sąsiedztwie projektowanej Drogowej Trasy Średnicowej. W ramach inwestycji zostanie wybudowana nowa droga pomiędzy ulicami Krakowską i Zagórską. Przetargi związane z tym projektem mają ruszyć już w styczniu 2011 roku, a prace budowlane przewidziane są na wiosnę 2011 roku. Całkowity koszt inwestycji szacuje się na około 23 milionów złotych, przy czym 19 milionów złotych miasto przewiduje uzyskać z funduszy Unii Europejskiej.

Historia i nazwa

Najwcześniejsze dzieje Warpia, podobnie jak historia sąsiedniej Ksawery, są ściśle połączone z mieszkańcami Będzina, którzy posiadali tu swoje grunty. W końcu XVIII wieku tereny te zostały im odebrane przez starostów będzińskich. W 1826 roku na Warpiu zainaugurowano działalność walcowni blachy cynkowej mieszczącej się przy ul. Sieleckiej 27. Na przełomie 1898 i 1899 roku, na pozostałościach tej walcowni, kupcy Ryszard Tillmans i Adolf Oppenheimer uruchomili Będzińską Walcownię Blachy Cynkowej, która później przekształciła się w Hutę „Będzin”. W składzie zatrudnienia znajdowało się od 90 do 100 robotników, a w 1913 roku wartość rocznej produkcji przekroczyła 1 milion rubli.

Nazwa tej dzielnicy ma swój rodowód w słowie „warp”, które w liczbie mnogiej przyjmuje formę „warpie”. W zgodzie z definicją zawartą w Słowniku Języka Polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego, „warp” opisuje usypisko skały, popiołu lub żużla, które jest usuwane z kopalni oraz zakładów przetwórczych, co można interpretować jako hałdę. Z biegiem lat, liczba mnoga „warpie” z czasem zdominowała w nazwach miejscowości, stąd też mówimy na Warpiu, a nie na Warpiach. Warto zaznaczyć, że największy obszar tych terenów, porośnięty drzewami, znajduje się pomiędzy ulicami Krakowską a Orlą, gdzie wydzielono również ogródki działkowe.

Sytuacja polityczna z początku XX wieku zmieniała się dynamicznie. W styczniu 1915 roku Warpie znalazło się w obszarze okupacyjnym Austrii. Już 15 sierpnia 1915 roku zostało przyłączone do gminy Dąbrowa Górnicza, która na podstawie rozporządzenia z 18 sierpnia 1916 roku, w dniu 1 października 1916 stała się miastem. Jednak, na mocy decyzji W. Sikorskiego z 20 kwietnia 1923 roku, wskutek działań władz będzińskich, Warpie zostało zwrócone do Będzina. Regulacja ta była wynikiem polityki władz, które dążyły do zredukowania wpływów mniejszości żydowskiej w Będzinie przez przyłączenie dzielnic robotniczych o przewadze ludności polskiej.

27 stycznia 1919 roku w Będzinie powstał 11 Pułk Piechoty oraz 23 Pułk Artylerii Lekkiej, który w latach 1921-1939 stacjonował w koszarach przy ul. Sienkiewicza 33, częściowo zachowanych do dnia dzisiejszego. 15 sierpnia 2002 roku na terenie tychże koszar odsłonięto obelisk w hołdzie krwi przelanej za ojczyznę podczas wojen w latach 1920 i 1939 oraz upamiętniający te pułki.

W okolicach zbiegu ulic Krakowskiej i 1 Maja, na zadrzewionym terenie sąsiadującym z osiedlem Nowe Warpie, w latach 1919-1924, kiedy teren ten należał do Dąbrowy Górniczej, prowadzono eksploatację kopalni „Lech”. Nazwa ul. Górniczej, która dziś nosi imię Brata Alberta, nawiązuje do drogi prowadzącej do tej kopalni. Największe wydobycie miało miejsce w 1923 roku, osiągając wartość blisko 40 tysięcy ton. W 1928 roku przy ul. Sieleckiej powstała także fabryka kabli należąca do Aleksandra Goldstauba i Hermana Norblina, obecnie znana jako FPE.

Getto

W okresie II wojny światowej, w maju 1942 roku, w dzielnicy Warpie, na obszarze znanym jako Kamionka, hitlerowskie władze ustanowiły ogromne getto dla Żydów. W jego obrębie zebrano mieszkańców z różnych regionów, w tym Żydów z Zagłębia, Czechosłowacji, Śląska oraz Kielecczyzny. Na teren getta, który rozciągał się m.in. wzdłuż ulicy Krakowskiej (wówczas Kochstrasse), w kwietniu 1943 roku przeniesiono szpital, który wcześniej mieścił się w Podzamczu.

Do połowy sierpnia 1942 roku, przynajmniej 2400 mieszkańców zostało deportowanych do obozów zagłady. Na szczycie, w 1943 roku, w getcie mieszkało około 18 tys. Żydów. W marcu 1943 roku zadecydowano o zamknięciu getta.

Osobny temat stanowi opór, jaki mieszkańcy getta mogli stawić przed agresją niemieckich oddziałów, co miało miejsce w dniach 1-8 sierpnia 1943 roku, podczas gdy likwidacja getta będzińskiego, w połączeniu z sosnowieckim na Śróduli, przebiegała. Buntownicy z Żydowskiej Organizacji Bojowej stawiali opór, gromadząc się w bunkrze przy ulicy Podsiadły 24, gdzie ponieśli bohaterską śmierć, w tym Cwi Brandes oraz Frumka Płotnicka z Warszawy. To wydarzenie jest znane jako powstanie w getcie będzińsko-sosnowieckim. Mieszkańców getta w końcu deportowano do obozu Auschwitz-Birkenau, a ostatnie grupy Żydów opuściły getto 22 sierpnia 1943 oraz w lutym 1944 roku. W tym czasie osoby zaangażowane w uprzątanie opuszczonej dzielnicy oraz wydobywanie zwłok pomordowanych były również przewożone do obozu w celu kremacji.

Jedną z osób, które mieszkały w getcie, była niezwykle sympatyczna Rutka Laskier, znana z zapisków w swoim dzienniczku. Jej rodzina również znalazła się w trudnej sytuacji, co przyczyniło się do upamiętnienia ich historii.

Ku czci zamordowanych Żydów, w październiku 2004 roku odsłonięto pomnik na placu Bohaterów Getta Będzińskiego, który został nazwany na podstawie uchwały Rady Miejskiej z czerwca 2004 roku. W dniu 19 sierpnia 2008 roku odbyły się tutaj uroczystości pod patronatem Lecha Wałęsy, w ramach których miał miejsce Światowy Zlot Żydów Będzina, w którym uczestniczyli ambasador Izraela oraz przedstawiciele polskiego i izraelskiego wojska. Co więcej, tablice upamiętniające żydowskich mieszkańców Będzina odsłonięto przy byłym szpitalu dziecięcym na ulicy Sienkiewicza oraz w Gimnazjum nr 3, które nosiło wcześniej nazwę męskiej szkoły Rapaporta imienia H. Sienkiewicza, na ulicy Krakowskiej, również w dniu 19 sierpnia 2008 roku.

Park Koszelewski

Park Koszelewski, znany również jako park „Warpie”, jest usytuowany tuż obok osiedla Warpie-Wschód. Jego historia sięga 1932 roku, kiedy to został zaprojektowany dla mieszkańców znajdującej się w pobliżu kolonii górniczej przez zarząd kopalni „Paryż” z pomocą Towarzystwa Francusko-Włoskiego.

Na przełomie XIX i XX wieku, Towarzystwo to nabyło prywatne domki w Koszelewie, które następnie zostały wyburzone celem pozyskania terenu do dalszej eksploatacji węgla kamiennego. W obszarze po obu stronach drogi łączącej Będzin z Dąbrową Górniczą (obecnie ul. Koszelew) powstała duża kolonia robotnicza. Wysoka gęstość zabudowy sprawiła, że mieszkańcy nie mieli możliwości zakładania przydomowych ogródków, stąd decyzja o założeniu parku robotniczego z placem sportowym na potrzeby lokalnej społeczności.

Park został zaprojektowany przez architekta Bolesława Burskiego, a wiele prac budowlanych zostało wykonanych społecznie przez pracowników kopalni „Paryż” pod nadzorem samego architekta. Rzeźba terenu jest dość zróżnicowana, co wprowadza urozmaicenie w jego wyglądzie. W parku można znaleźć elementy małej architektury, takie jak murki, brodziki oraz schody prowadzące na skarpy.

Zielona przestrzeń parku stworzona jest w swobodnym układzie, z różnej gęstości zadrzewieniami. Po II wojnie światowej w zachodniej części obiektu zbudowano amfiteatr, jednakże obecnie jest on nieużytkowany z powodu złego stanu technicznego. W sąsiedztwie amfiteatru znajduje się boisko, które aktywnie służy mieszkańcom. Środkowa część parku została zagospodarowana na plac zabaw, natomiast we wschodniej części można zobaczyć nieczynny basenik dla dzieci.

Dendroflora tego miejsca jest zróżnicowana i obejmuje 33 gatunki oraz odmiany drzew. Najczęściej występującymi są klony pospolite, kasztanowce białe, brzozy brodawkowate oraz topole. Można tu zobaczyć najstarsze drzewa, które sięgają około 60 lat życia.

Parafia

Parafia pw. św. Alberta Chmielowskiego w Będzinie została wydzielona z wcześniejszej parafii Świętej Trójcy oraz św. Jana Chrzciciela. W czerwcu 1983 roku wikariusz, ks. Roman Jagiełło, podjął się organizacji ośrodka duszpasterskiego na obszarze Warpia.

Po zbudowaniu kaplicy, dnia 12 grudnia 1987 roku, biskup Stanisław Nowak oficjalnie ustanowił nową parafię. Z kolei 21 marca 1996 roku na stanowisko proboszcza powołany został ks. Andrzej Stępień. 27 czerwca 1996 roku, w Rzymie, papież Jan Paweł II poświęcił kamień węgielny pod budowę kościoła. W kwietniu roku następnego architekt Gabriel Korbutt zaprezentował projekt, który miał już niebawem przyjąć formę kaplicy. Realizację prac budowlanych rozpoczęto 11 maja 1998 roku, a kamień węgielny został wmurowany 29 listopada 1998 roku przez biskupa Piotra Skuchę.

Nowy kościół został pobłogosławiony przez biskupa Adama Śmigielskiego 28 listopada 1999 roku, kiedy to odbyła się jego uroczystość poświęcenia. 24 grudnia tego samego roku miała miejsce pierwsza Pasterka, a konsekracja świątyni miała miejsce 17 czerwca 2004 roku.

Budowa oraz wyposażenie parafialnej świątyni od 1996 roku były wspierane przez Fundację Św. Brata Alberta. Interesujące jest to, że lipową figurę Chrystusa ukrzyżowanego ufundował ks. Eugeniusz Wieczorek z Częstochowy.

W sierpniu 2000 roku nowym proboszczem został ks. Zdzisław Reterski, który wcześniej był wikariuszem katedry w Sosnowcu. Od roku 2008 następował kolejny proboszcz, ks. Mariusz Górszczyk. W 2012 roku posługę Administratora Parafii objął ks. Paweł Kempiński.

Obecnie parafia liczy około 2200 mieszkańców. Warto dodać, że osiedle Warpie-Wschód, razem z sąsiadującym cmentarzem parafialnym, należy do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa. Kościół parafialny znajduje się w dzielnicy Ksawera.

Ważniejsze instytucje

W obszarze Warpie w Będzinie zlokalizowane są ważne instytucje, które pełnią istotne funkcje dla lokalnej społeczności. Wśród nich znajdują się:

• Parafia św. Alberta Chmielowskiego w Będzinie, mieszcząca się przy ulicy św. Brata Alberta,
• Szkoła Podstawowa nr 8, z siedzibą przy ulicy Orlej,
• Gimnazjum nr 3 im. Henryka Sienkiewicza, dawniej znane jako Szkoła Podstawowa nr 5, przed wojną będąca żydowską szkołą Rapaporta, usytuowane przy ulicy Krakowskiej,
• I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika, znajdujące się przy ulicy Kopernika,
• Politechnika Częstochowska. Wydział Zarządzania, którego zamiejscowy ośrodek dydaktyczny znajduje się przy ulicy Promyka,
• Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych, mający siedzibę zarówno przy ulicy 1 Maja, jak i Krakowskiej,
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Medyk”, którego adres to ulica 1 Maja,
• Filia Urzędu Pocztowego Będzin 1, zlokalizowana na osiedlu Warpie-Wschód,
• Przedszkole Miejskie nr 10 im. Jana Marcina Szancera, które mieści się przy ulicy Kieleckiej 11.

Komunikacja miejska

Dzielnica charakteryzuje się dobrą komunikacją miejską, co zapewnia mieszkańcom łatwy dostęp do okolicznych miast oraz dzielnic.

Bezpośrednie połączenia autobusowe obejmują następujące trasy:

• połączenie z Strzemieszycami i Sławkowem poprzez Dąbrowę Górniczą – linia 634 (końcowy przystanek usytuowany przy Urzędzie Pracy),
• połączenie z Zagórzem oraz Syberką – linia 90,
• połączenie z Sosnowcem, Dąbrową Górniczą, osiedlem Mydlice, Gołonogiem, Łęknicami i Antoniowem – linia 116.

Tak rozbudowana sieć połączeń ułatwia codzienne podróże mieszkańcom.

Ulice i place

W tym obszarze możemy znaleźć liczne ulice oraz place, które odzwierciedlają lokalną historię oraz kulturę.

1 Maja (d. Kasprzaka) Bohaterów Getta Będzińskiego, plac (utworzony w 2004) Brata Alberta, św. (do 1974 Górnicza, 1975-92 Alberta Dzijaka) Cicha Kamienna Kopernika, Mikołaja Krakowska Łąkowa Orla Podmiejska Podsiadły, Józefa (d. Przeczna) Pola, Wincentego Promyka, Kazimierza Pstrowskiego, Wincentego Robotnicza

Sielecka Słoneczna Spółdzielcza Wapienna Wesoła Wilcza Wolska Wyzwolenia Zagórska Osiedle Warpie-Wschód rtm. Witolda Pileckiego (dawniej XXXV-lecia PRL) gen. Władysława Andersa (do 1990 B. Bieruta) Kielecka Przyjaźni

---

Oceń: Warpie (Będzin)

---